Αλυκή Τιγκακίου - Κω η πρόταση του WWF

Γιώργος Κατσαδωράκης
Επιστημονικός Σύμβουλος WWF Ελλάς
τηλ. 6974667413

15/7/05
Το παρακάτω κείμενο αποτελεί μια πρώτη – και όχι αναγκαστικά εξαντλητική, οριστική και δεσμευτική- διατύπωση της άποψης του WWF Ελλάς σχετικά με τα ζητήματα της διαχείρισης και προστασίας της Αλυκής της Κω. Μια εκδοχή των απόψεων αυτών κατατέθηκε γραπτώς και στον Δημο Δικαίου

Στα πλαίσια της αμοιβαίας προσπάθειας του Δήμου Δικαίου και του WWF Ελλάς να εξευρεθούν λύσεις για την Αλυκή Τιγκακίου και κατά τη διάρκεια της επίσκεψης του δρα Γιώργου Κατσαδωράκη, επιστημονικού συμβούλου του WWF Ελλάς, στο δήμο Δικαίου (21/6/2005), είχε συμφωνηθεί ότι το καλύτερο που θα μπορούσε να κάνει η οργάνωση ώστε να βοηθήσει στην πρόοδο της επίλυσης στη φάση αυτή θα ήταν να διερευνήσει το εξής θέμα : Ποιες είναι εκείνες οι ενέργειες-διαχειριστικές παρεμβάσεις που ενδεχομένως θα μπορούσαν να γίνουν στην Αλυκή, χωρίς να θέτουν σε κίνδυνο την ακεραιότητα του περιβάλλοντος και χωρίς να βρίσκονται σε αντίθεση με το ΠΔ 1024/98.

Είχε υποτεθεί ότι θα μπορούσε να υπάρξει μια ευρεία κοινωνική αποδοχή των παρεμβάσεων αυτών που θα επέτρεπε την πραγματοποιήσή τους για το καλό του περιβάλλοντος της περιοχής. Η δε παρουσία και διαμεσολάβηση του WWF Ελλάς στην περιοχή θα αποτελούσε εγγύηση ακόμη και στους πιο καχύποπτους πολίτες ότι όλα θα γίνονταν με τον συμφωνημένο τρόπο και υπό άριστες για το περιβάλλον συνθήκες.

Προθυμοποιηθήκαμε λοιπόν ως WWF Ελλάς να παράξουμε μια σύντομη έκθεση που θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για να πείσει κάθε ενδιαφερόμενο ότι για τη σωτηρία της Αλυκής απαιτούνται διαχειριστικές παρεμβάσεις απόλυτα εναρμονισμένες με τον στόχο του ΠΔ 1024/98, δηλαδή την απόλυτη προστασία και διατήρηση της ακεραιότητας του περιβάλλοντος της Αλυκής.

Όπως ήταν φυσικό ξεκινήσαμε από την μοναδική σχετική μελέτη που γνωρίζαμε ότι υπάρχει για την περιοχή, δηλαδή τη μελέτη : : «Γεωργιάδης, Θ. (επιστ. υπεύθυνος). 2001. Οικολογική έρευνα και διαχείριση των περιοχών Αλυκής και όρους Δικαίου της νήσου Κω», (εφεξής «μελέτη Γεωργιάδη»), την οποία μελετήσαμε με μεγάλη προσοχή όπως και το Προεδρικό Διάταγμα 1024/98.

Τα συμπεράσματά μας εν συντομία είναι τα εξής :

1. Η μελέτη Γεωργιάδη προτείνει ολοκληρωμένα σενάρια λύσεων που, αν εφαρμόζονταν, θα οδηγούσαν στην εν μέρει αποκατάσταση και ανασύσταση του οικοσυστήματος και ενδεχομένως θα εξασφάλιζαν επιτυχώς την προστασία των πολύτιμων φυσικών του στοιχείων αλλά και την προσαρμογή του στις σημερινές συνθήκες και ανάγκες.. Παρόλα αυτά, κανένα από τα τρία προτεινόμενα σενάρια για την υδατική δίαιτα δεν μπορεί να υλοποιηθεί αν δεν τροποποιηθεί το ΠΔ 1024/98, διότι προβλέπει χωματουργικές παρεμβάσεις μέσα στην περιοχή απολύτου προστασίας.

2. Προκειμένου να εφαρμοστεί η συγκεκριμένη μελέτη θα ήταν αναγκαία η νομική διαδικασία τροποποίησης του ΠΔ 1024/98. Όμως η ίδια η μελέτη δεν περιέχει σχετικές με τη διαδικασία αυτήν προτάσεις.

3. Για τους παραπάνω λόγους δεν βλέπουμε πώς είναι νομικά δυνατή η κίνηση κάποιας διαδικασίας ώστε να προχωρήσει ο δήμος στη σύννομη υλοποίηση των προτάσεων της μελέτης, όπως θα ήταν το φυσικό μιας και η μελέτη αυτή ήταν παραγγελία του δήμου, ώστε να μπορεί αυτόματα να βασίσει επάνω της προγράμματα υλοποίησης.

4. Τα κύρια ζητήματα που διέπουν και βρίσκονται στη βάση οποιασδήποτε προσπάθειας αποκατάστασης του υγροτόπου είναι η υδατική δίαιτα, το υδρολογικό ισοζύγιο και η διαχείριση των γλυκών και αλμυρών νερών. Τονίζουμε με έμφαση το γεγονός ότι τα θέματα ανασύστασης και αποκατάστασης υγροτόπων είναι πολύ ευαίσθητα και έχουν πολλές ιδιαιτερότητες. Κάθε ξεκίνημα θα πρέπει να βασιστεί σε μια σειρά από δύσκολες αποφάσεις και επιλογές· για παράδειγμα : σε ποια κατάσταση θέλουμε να επαναφέρουμε τον υγρότοπο; Όπως ήταν το 1970; το 1940; το 1920; ή το 1850; Πόσο γνωρίζουμε τις ακριβείς συνθήκες που επικρατούσαν τότε; Πόσο έχουν αλλάξει οι συνθήκες γύρω από τον υγρότοπο και οι ανάγκες της κοινωνίας; Σε ποιο βαθμό μπορούμε να ανασυστήσουμε ένα υγρότοπο και να διατηρήσουμε αναλλοίωτες όλες του τις αξίες και λειτουργίες; Η απάντηση των ερωτημάτων αυτών δεν είναι εύκολη και οι τελικές επιλογές εμπεριέχουν αβεβαιότητες. Αν οι πολίτες -και οι αρχές-δεν κατανοήσουν ικανοποιητικά αυτά τα θέματα δεν πρόκειται ποτέ να εγκαταλειφθεί η καχυποψία και η αντίδραση. Για τη διάδοση της κατανόησης των θεμάτων αυτών από τους πολίτες απαιτείται συστηματική ενημέρωση από κατάλληλους ανθρώπους που μπορούν να εκλαϊκεύουν την επιστημονική γνώση και να την κάνουν προσιτή και κατανοητή στο κοινό, χωρίς να χάνει την ακρίβειά της.

5. Παρόλα αυτά, εντοπίσαμε μια σειρά θεμάτων για τα οποία μπορούν να σχεδιαστούν και προγραμματιστούν παρεμβάσεις. Τα έργα που προτείνουμε είναι αποτέλεσμα κοινής λογικής και όχι μόνο θα κάνουν καλό στο περιβάλλον της Αλυκής, αλλά πιστεύουμε ότι θα τύχουν και ευρείας συναίνεσης, ενώ προφανώς δεν αντιτίθενται στα κελεύσματα του 1024/98, άρα και δεν θα υπάρχει και νομικό έρεισμα σε κανένα κακόπιστο ώστε να τους αντιτεθεί. Είμαστε βέβαιοι ότι αν επιτευχθεί συναίνεση και επιτυχής διεκπεραίωση των θεμάτων αυτών με συνεργασία δήμου και πολιτών, θα έχει πλέον ανοίξει οριστικά ο δρόμος και για δραστικότερες παρεμβάσεις που θα οδηγήσουν στην πλήρη προστασία, αποκατάσταση και αξιοποίηση της Αλυκής:

Ενδεικτικά τα θέματα αυτά είναι:

5.1.Δράσεις καθαρισμού & απομάκρυνσης στερεών απορριμμάτων.
5.2.Απομάκρυνση παράνομων τσιμέντινων κατασκευών.
5.3 Απομάκρυνση άλλων παράνομων κτιρίων (π.χ. μαντριών, επεκτάσεων, κλπ)
5.4 Σταμάτημα & αποτροπή νέων παράνομων κατασκευών και επεκτάσεων
5.5 «Νοικοκύρεμα» περιοχής αμμοθινών με μικρά, ελαφρά έργα
5.6 Επιτήρηση ώστε να τηρείται η απαγόρευση εισόδου οχημάτων (δίτροχων και τετράτροχων εκτός δρόμου) στις περιοχές που απαγορεύεται.
5.7 Αποτροπή της ρύπανσης από ελαιοτριβεία και οποιονδήποτε άλλον ρυπαίνοντα
5.8 Σταμάτημα των δράσεων εισαγωγής θαλασσινού νερού
5.9 Καθάρισμα περιμετρικού καναλιού ώστε να διευκολύνεται η εκροή των γλυκών νερών στη θάλασσα[1]
5.10 Έλεγχος των κουνουπιών μέσω συστηματικής καταπολέμησής τους
5.11 Δημιουργία άτυπου Φορέα Διαχείρισης με τη συμμετοχή εκπροσώπων του Δήμου και άλλων φορέων της τοπικής κοινωνίας (νομαρχία, δασαρχείο, Επαρχείο, κλπ), επαγγελματικών οργανώσεων και τοπικών περιβαλλοντικών οργανώσεων. Η λειτουργία ενός τέτοιου οργάνου πιστεύουμε ότι θα συμβάλλει καθοριστικά στην καλλιέργεια διαλόγου και την εξεύρεση κοινά αποδεκτών λύσεων, αλλά κυρίως στην εμπέδωση και διάδοση κλίματος στοιχειώδους αλληλοκατανόησης και τελικώς αμοιβαίας εμπιστοσύνης.

6. Οι δράσεις 1, 2, 3, 5,6, 7, 9, θα ήταν εντελώς εφικτό αλλά και επιθυμητό να γίνουν μέσα από συνεργασία των υπηρεσιών του Δήμου Δικαίου και οργανώσεων ενεργών πολιτών του νησιού που δεν φαίνεται να λείπουν. Ο «Φορέας Διαχείρισης», που στην ουσία δεν είναι τίποτα άλλο παρά ένα όργανο συντεταγμένου διαλόγου, ένα μέσο που θα εξασφαλίζει τη διαφάνεια και την ορθότητα των επιλογών, θα επέβλεπε την εφαρμογή των δράσεων και θα εξασφάλιζε την αρμονική συνεργασία. Αν χρειαστεί, η αρμονική λειτουργία του Φορέα Διαχείρισης θα ήταν δυνατόν να εξασφαλιστεί και μέσω της συμμετοχής του WWF Ελλάς, αν αυτό γίνει δεκτό τόσο από την τοπική αυτοδιοίκηση όσο και από τις τοπικές οργανώσεις των πολιτών και αν εξευρεθούν τρόποι επίλυσης πρακτικών προβλημάτων (κόστη μετακινήσεων, κλπ). Το WWF Ελλάς έχει αρκετά μεγάλη εμπειρία του στην επί τόπου διαχείριση προστατευτέων περιοχών και στην εξασφάλιση και διευκόλυνση συμμετοχικών διαδικασιών. Έτσι, θα μπορούσε να βοηθήσει ώστε τα ενδιαφερόμενα μέρη να κατανοήσουν με τον ίδιο τρόπο τα υφιστάμενα προβλήματα και τις διαθέσιμες προτάσεις, θα έβρισκαν κοινό τόπο και θα προχωρούσαν βήμα – βήμα στην υλοποίησή τους. Εξάλλου, το WWF Ελλάς θα μπορούσε να εξασφαλίσει την συνεχή παροχή τεχνογνωσίας και τη μη διακοπή του διαλόγου.

Είναι απολύτως οφθαλμοφανές για μας ότι υπό τις παρούσες συνθήκες, η λυδία λίθος για την διευθέτηση των προβλημάτων της Αλυκής είναι η βαθμιαία ανάπτυξη στοιχειώδους αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ τοπικής διοίκησης και πολιτών, που θα εξασφαλιστεί από τον διάλογο σε διαδικασίες συμμετοχικής εξεύρεσης λύσεων και τέλος θα οδηγηθούμε στη συμμετοχική διαχείριση. Θεωρούμε ότι πρόκειται για μια εξαιρετική ευκαιρία: ο δήμος να εξασφαλίσει βέλτιστη δημοσιότητα και εικόνα διότι τέτοιες διαδικασίες αποτελούν την πεμπτουσία της δημοκρατίας και είναι το ζητούμενο απανταχού της Ευρώπης. Θα μπορούσε ο δήμος Δικαίου να αποτελέσει πανελλαδικό παράδειγμα δημοκρατικών διαδικασιών ενώ παράλληλα θα εξασφαλίσει και τη λύση των περιβαλλοντικών του προβλημάτων. Σε περίπτωση που προωθηθούν τέτοιες λύσεις το WWF Ελλάς θα ήταν διατεθειμένο να βοηθήσει με το έμπειρο προσωπικό του στην οργάνωση και το σχεδιασμό ενός τέτοιου εγχειρήματος.

Υπάρχει και ένα δεύτερο σενάριο λύσης το οποίο φαίνεται πως σκέπτεται σοβαρά και ο Δήμος Δικαίου και διάφοροι πολίτες και οργανώσεις πολιτών. Το σενάριο τούτο προβλέπει την προκήρυξη Ειδικής Περιβαλλοντικής Μελέτης, σύμφωνα με τον νόμο 1650/86, η οποία θα προτείνει νέα ζώνωση χρήσεων και η οποία θα καταλήγει σε πρόταση Προεδρικού Διατάγματος, το οποίο θα τροποποιεί το ΠΔ 1024/98.
Το σενάριο αυτό είναι επίσης ένα εφικτό σενάριο, αλλά το WWF Ελλάς απλώς εξέφρασε τους φόβους ότι μέχρι η όλη διαδικασία να έρθει σε αίσιο πέρας, είναι πιθανό να παρεμβληθεί πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα κατά τη διάρκεια του οποίου η εγκατάλειψη, η ανοχή και οι αυθαιρεσίες θα υποβαθμίσουν ακόμη περισσότερο την περιοχή.

[1] Γνωρίζουμε ότι ο καθαρισμός του περιμετρικού καναλιού βρίσκεται σε αντίθεση με τις προτάσεις της μελέτης Γεωργιάδη, αλλά στην παρούσα φάση κρίνουμε ότι αποτελεί αναγκαία ενέργεια που θα διασφαλίσει την Αλυκή μέχρι να εξευρεθεί η τελική λύση.